Orgelconcerten in de St. Joriskerk in Amersfoort.
Impressie van de ingebruikname van het voltooide koororgel in de Sint-Joriskerk op 17 juni 2022
‘Welkom in orgelpark de Joriskerk.’ Rien Donkersloot kan zijn trots nauwelijks onderdrukken. En dat is terecht. Het koororgel van de Sint-Joriskerk staat op het punt om in gebruik genomen te worden. Voordat het zover is een korte demonstratie voor sponsors en de leden van de Culturele Commissie van de kerk, zeg maar de club die de orgelconcerten in de Amersfoortse kerk organiseert en die de laatste uitbreiding van het koororgel met vier pedaalregisters heeft begeleid en voorbereid.
Donkersloot’s verwijzing naar Het Orgelpark in Amsterdam is logisch. Daar staat een kerk vol met maar liefst zeven orgels. De Sint-Joriskerk komt aardig in de buurt, want in de koorsluiting van de Noordbeuk staat een lieftallig groen geverfd orgeltje van Strubbe, gestemd in middentoonstemming, te wachten ingebruikname.
‘Het orgel had slechts één pedaalregister’ (met de toepasselijke naam Untersatz) ‘en dat was geleend van de Quintadeen 16’ van het hoofdwerk’, vertelt de Jorisorganist. ‘De nieuwe Subbaß 16’ is een soort contrabas, die veel dieper en breder klinkt.’ De lage tonen ervan zijn niet alleen hoorbaar maar ook voelbaar tegen je lijf, bijna dreunend.
Opmerkelijk van karakter is de nieuwe Fagott 16’. Het register is van zichzelf niet erg luid, maar groeit en krimpt in klanksterkte mee met de andere registers van het orgel. Bij een plenumregistratie klinkt hij fors, maar samen met bijvoorbeeld de Dulzian 8’ van het borstwerk vormt hij een huiselijk ensemble.
Ook de Octave 4’ heeft bijzondere eigenschappen. ‘De metalen pijpen hebben een hoog loodgehalte’, vertelt orgelmaker Andreas Boesch, directeur van Edskes Orgelbau uit Zwitserland, later op de avond. Daardoor dragen de tonen ervan bijzonder ver door het hele kerkgebouw, tot in alle hoeken van het middenschip. Oud-directeur Bernhardt Edskes, van wie dit orgel een bijzonder geesteskind is, kon wegens ziekte niet bij de ingebruikname aanwezig zijn.
Het is de tweede keer dat het orgel wordt uitgebreid. Oorspronkelijk is het gebouwd als eenklaviers orgel in 1967 door de Zwitserse orgelbouwer Metzler. In 2019 werd het uitgebreid met een Borstwerk door Bernhardt Edskes, die als medewerker van Metzler het orgel in 1967 ontwierp. Met de toevoeging van de vier pedaalregisters is het orgel nu voltooid. Het heeft twintig stemmen, inclusief de pedaaltransmissie. Het orgel wordt intensief gebruikt tijdens vesperdiensten in het koor, korte vieringen onder de titel ‘Momentum’ op zondagmiddag, tijdens de serie orgelconcerten in de zomer en bij trouwdiensten. Dit jaar zijn er extra veel inhaalhuwelijken, omdat inzegeningen in coronatijd niet mogelijk waren.
Na de voorbeschouwing mogen de sponsors even het doxaal op om het voltooide orgel van dichtbij te bekijken. Een enkeling drukt even een akkoord in. En dan zwaaien de kerkdeuren op de Hof open om de belangstellenden binnen te laten.
Als de officiële ingebruikname begint zit de koorruimte vol met ongeveer honderd liefhebbers, onder wie opvallend veel jongeren en zelfs een paar kinderen. Velen kennen elkaar, begroeten elkaar hartelijk en praten bij. Het geroezemoes verstomt zodra Rien Donkersloot het Preludium in g moll inzet.
In de kerk is het lekker koel, buiten op het plein voor de kerk is het zwoel. Er klinkt luide muziek tot vermaak van de mensen op de overvolle terrasjes, die ook in het koor van de Joriskerk is te horen. Kerk en wereld botsen, maar het orgel is de baas. Zodra Rien Donkersloot speelt, hoe zacht ook, is de joelende muziek weggedrukt.
Dat het koororgel van Metzler, Edskes en Boesch geschikt is voor muziek uit de zeventiende en achttiende eeuw én voor de ‘neobarokke’ muziek uit de twintigste eeuw, wisten de orgelliefhebbers al. Maar op deze warme vrijdagavond wordt duidelijk dat ook muziek van Mozart hier uitstekend klinkt. Het lijkt alsof we bij de transcriptie van het Pianoconcerto KV 491 (in een arrangement van Lennart Moree) een totaal ander orgel horen.
Over transcripties gesproken, eerder op de avond speelde Rien Donkersloot een eigen transcriptie met als titel Adagio, uit Cantate 32 van Johann Sebastian Bach, met een wervelende rol voor de Dulzian 8’.
Tijdens het concert krijgen Andreas Boesch en voorzitter Gijs van Bezooijen van de Culturele Commissie de gelegenheid om wat over bouw van de vier nieuwe pedaalregisters te vertellen en over de inpassing ervan achter het bestaande instrument. Het was geen gemakkelijke opgave om in een ruimte van 64 centimeter diep al die pijpen een plaats te geven. ‘Het liefst had ik een Octaafbas 8’ geplaatst, wat bij een orgel als dit voor de hand ligt’, vertelt Boesch. ‘Maar daarvoor was echt geen ruimte. Daarom is er gekozen voor een Gedackt 8’. Om ruimte te maken voor de toevoeging kreeg de windmotor een nieuwe plaats op het doxaal.
Voor wie niet bij de ingebruikname aanwezig kon zijn, is er goed nieuws. Meteen na voltooiing van het orgel in mei heeft Rien Donkersloot er een cd opgenomen. Voorafgaand aan de slotimprovisatie komt Rien Donkersloot even naar beneden om de eerste exemplaren van de gloednieuwe cd weg te geven aan Andreas Boesch, Gijs van Bezooijen en opnametechnicus Eduard van Maanen.
De slotimprovisatie heeft als uitgangspunt de Pedal-Excercitium (BWV 598) van Johann Sebastian Bach, een indrukwekkende pedaalsolo. ‘De pedaaloefening heeft een open eind, de muziek houdt zomaar op. Alsof Bach wil zeggen: maak er maar een mooi eind aan. Dat ga ik doen door een improvisatie over Psalm 101’.
‘Jullie hebben een beetje pech’, zegt Rien Donkersloot tegen de vele bezoekers in de koorruimte van de kerk. ‘In een leeg koor klinkt het orgel het mooist. Eigenlijk had er vanavond niemand moeten komen. Kleren van mensen en de bekleding van de banken zorgen ervoor dat de nagalm verdwijnt. Als u de cd koopt, kunt u horen hoe het orgel in volle glorie klinkt. Tijdens het schrijven van deze impressie staat de cd aan, en ik kan niet anders constateren dan dat Rien gelijk heeft.
[PETER SNEEP]De cd te bestellen door 15 euro plus 3,75 euro verzendkosten over te maken naar rekeningnummer: NL52 INGB 0008 9898 20 t.n.v. Culturele Commissie Sint-Joriskerk onder vermelding van CD 2022. Ook naam en adresgegevens vermelden.